จากสถิติพบว่า 1 ใน 10 คนจะเกิดนิ่วในไตตลอดชีวิต โรคนี้ไม่เพียงแต่ทำให้เกิดความเจ็บปวดและไม่สบายตัวเท่านั้น แต่ยังมีความเสี่ยงสูงที่จะกลับมาเป็นซ้ำหากไม่ได้รักษาและป้องกันถูกวิธี แล้วนิ่วในไตเกิดจากอะไร และจะป้องกันโรคนี้ได้อย่างไร?
1. สาเหตุของนิ่วในไต
โรคนิ่วในไตไม่ใช่โรคที่หายาก และจำนวนผู้ป่วยก็เพิ่มมากขึ้นด้วยสาเหตุหลายประการ โดยเฉพาะอย่างยิ่งเกิดจากการใช้ชีวิตที่ไม่เหมาะสม ที่จริงแล้วไม่ใช่ทุกคนมีความรู้พื้นฐานเกี่ยวกับโรคนี้
1.1. ภาวะขาดน้ำ
ภาวะขาดน้ำถือเป็นสาเหตุหลักของการเกิดนิ่วในไต เมื่อร่างกายได้รับน้ำไม่เพียงพอ ปัสสาวะจะลดลง กลายเป็นข้นและเป็นสีเข้ม ขาดน้ำทำให้ผลึกแร่ธาตุในปัสสาวะเกาะติดกันได้ง่าย ทำให้เกิดนิ่วในไต
นอกจากนี้ ปัสสาวะน้อยลงเนื่องจากขาดน้ำยังทำให้เกิดนิ่วในไตอีกด้วย ปัสสาวะมีบทบาทในการลำเลียงของเสียและผลึกออกจากร่างกาย เมื่อปริมาณปัสสาวะต่ำ ผลึกเหล่านี้จะไม่สามารถเคลื่อนออกไป หยุดนิ่ง และค่อยๆ รวมตัวเป็นก้อนหิน ขนาดของนิ่วจะใหญ่ขึ้นเรื่อยๆ ทำให้เกิดอาการปวดรุนแรงตามปกติของนิ่วในไต
1.2. รับประทานอาหารที่มีโซเดียมสูง
โซเดียมมีบทบาทสำคัญในการควบคุมสมดุลของของเหลวในร่างกาย เมื่อมีโซเดียมมากเกินไป ร่างกายจะขับโซเดียมออกทางปัสสาวะเพิ่มมากขึ้น อย่างไรก็ตาม กระบวนการขับโซเดียมออกมีความเกี่ยวข้องอย่างใกล้ชิดกับกระบวนการดูดซึมแคลเซียมกลับคืน เมื่อปริมาณโซเดียมสูง ความสามารถของร่างกายในการดูดซึมแคลเซียมกลับคืนจะลดลง
แคลเซียมที่ไม่ดูดซึมกลับจะสะสมในปัสสาวะ ทำให้เกิดสภาพแวดล้อมที่เอื้ออำนวยต่อการเกิดนิ่วในไต
ดังนั้นการจำกัดโซเดียมในอาหารจึงเป็นวิธีที่มีประสิทธิภาพในการป้องกันนิ่วในไต ตามคำแนะนำ ปริมาณโซเดียมสูงสุดที่แต่ละคนควรได้รับต่อวันคือประมาณ 2,300 มก.
1.3. ใช้ยาทำให้เกิดนิ่วในไต
จากการวิจัย ยาบางชนิดที่ใช้รักษาอาการชักและไมเกรนอาจเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดนิ่วในไต โดยเฉพาะยาเหล่านี้ได้แก่:
- ยากันชัก: ยากันชักบางชนิด เช่น โทพิราเมต (Topamax®) และโซนิซาไมด์ (Zonegran®) สามารถเพิ่มปริมาณแคลเซียมในปัสสาวะ ซึ่งทำให้เกิดนิ่วในไต
- ยาบรรเทาอาการไมเกรน: ยาบรรเทาอาการไมเกรนบางชนิดในกลุ่มยาขับปัสสาวะแบบวนซ้ำ (triptans) เช่น sumatriptan (Imitrex®) และ rizatriptan (Maxalt®) อาจเพิ่มความเสี่ยงต่อนิ่วในไตด้วยการเพิ่มการขับถ่ายของโซเดียมทางปัสสาวะ
1.4. โรคที่ทำให้เกิดนิ่วในไต
นอกจากสาเหตุทั่วไป เช่น ภาวะขาดน้ำและการรับประทานอาหารแล้ว นิ่วในไตยังอาจเกิดจากโรคต่อไปนี้ด้วย:
โรคเกาต์: เมื่อร่างกายมีกรดยูริกมากเกินไป ก็จะเกิดการตกผลึกเป็นผลึกยูเรต ทำให้เกิดนิ่วในไต
ภาวะฮอร์โมนพาราไทรอยด์สูง: ต่อมพาราไธรอยด์ผลิตฮอร์โมนที่ควบคุมปริมาณแคลเซียมในเลือด เมื่อต่อมนี้ทำงานมากเกินไป ปริมาณแคลเซียมในเลือดจะเพิ่มขึ้น นำไปสู่ความเสี่ยงต่อนิ่วในไต
โรคกระดูกของพาเก็ท: โรคนี้ส่งผลต่อกระบวนการเปลี่ยนแปลงกระดูก ซึ่งนำไปสู่การสะสมแคลเซียมที่ผิดปกติในกระดูก และอาจนำไปสู่นิ่วในไต
ทางเดินปัสสาวะอุดตัน: อุดตันจากนิ่ว เนื้องอก หรือสาเหตุอื่นๆ อาจทำให้การไหลของปัสสาวะลดลง ทำให้เกิดภาวะนิ่วได้
โรคโครห์น: โรคนี้ส่งผลต่อระบบย่อยอาหารและสามารถลดความสามารถในการดูดซึมแคลเซียม ทำให้เกิดนิ่วในไต
โรคซาร์คอยโดสิส: โรคนี้ทำให้เกิดเนื้องอก granulomatous ในร่างกายรวมถึงไต ซึ่งอาจนำไปสู่นิ่วในไต
กลุ่มอาการ Fanconi: ความผิดปกติทางพันธุกรรมนี้ส่งผลต่อไตและอาจนำไปสู่การสูญเสียแร่ธาตุหลายชนิด รวมถึงแคลเซียม ทางปัสสาวะ ทำให้เกิดนิ่ว
2. ประเภทของนิ่วในไต
ปัจจุบันนิ่วในไตในผู้ป่วยมักแบ่งออกเป็น 4 ประเภทหลัก ดังนี้
2.1. นิ่วชนิดแคลเซียม
นิ่วแคลเซียมเป็นนิ่วในไตประเภทที่พบบ่อยที่สุด ซึ่งคิดเป็นมากถึง 80% ของกรณีทั้งหมด นิ่วแคลเซียมมักเกิดขึ้นในสองแบบหลัก:
- แคลเซียมออกซาเลต: เกิดขึ้นเมื่อระดับแคลเซียมหรือออกซาเลตในปัสสาวะเพิ่มขึ้น ออกซาเลตเป็นสารประกอบอินทรีย์ที่พบในอาหารหลายชนิด เช่น ปวยเล้ง ผักกาดหัว ถั่ว ช็อกโกแลต ฯลฯ เนื่องจากอาหารที่อุดมด้วยออกซาเลต หรือโรคต่างๆ เช่น โรคโครห์น หรือกลุ่มอาการโครห์น…
- แคลเซียมฟอสเฟต: เกิดขึ้นจากผลข้างเคียงของยาบางชนิดในการรักษาโรคลมบ้าหมู ไมเกรน และความผิดปกติของการเผาผลาญ ยาเหล่านี้ทำให้ไตไม่สามารถขับกรดเข้าสู่กระแสเลือดได้ ทำให้เกิดการสะสมของกรดและเกิดนิ่ว เนื่องจากการรับประทานอาหารที่มีแคลเซียมสูง การเสริมแคลเซียมมากเกินไป หรือโรคต่างๆ เช่น พาราไทรอยด์ทำงานเกิน โรคกระดูกพาเก็ท…
2.2. นิ่วสตรูไวท์
นิ่วสตรูไวท์หรือที่เรียกว่านิ่วติดเชื้อเป็นนิ่วในไตชนิดหนึ่งที่เกิดจากแบคทีเรีย แบคทีเรียชนิดนี้จะสลายยูเรียในปัสสาวะให้เป็นแอมโมเนีย ทำให้ค่า pH ของปัสสาวะเพิ่มขึ้น และทำให้แคลเซียม แมกนีเซียม และแอมโมเนียรวมตัวกันเป็นนิ่วได้ง่ายขึ้น นิ่วสตรูไวท์มักมีสีขาวหรือสีเหลืองอ่อนและมีพื้นผิวเรียบและอ่อนนุ่ม
นิ่วสตรูไวท์มีสัดส่วนประมาณ 5-15% ของเคสนิ่วในไตทั้งหมด ผู้หญิงมีแนวโน้มที่จะเป็นนิ่วสตรูไวท์มากกว่าผู้ชาย
สาเหตุของการเกิดนิ่วสตรูไวท์อาจเป็นการติดเชื้อทางเดินปัสสาวะ (UTI) ที่เกิดจากแบคทีเรียที่ผลิตเอนไซม์ยูรีเอส ซึ่งจะสลายยูเรียให้เป็นแอมโมเนีย
2.3. นิ่วกรดยูริก
นิ่วกรดยูริกหรือเรียกว่านิ่วยูเรตเป็นนิ่วในไตที่เกิดจากกรดยูริกในปัสสาวะในระดับสูง กรดยูริกเป็นผลิตภัณฑ์จากการย่อยสลายของพิวรีน ซึ่งเป็นสารประกอบที่พบในอาหารหลายชนิด เมื่อร่างกายผลิตกรดยูริกมากเกินไปหรือขับออกมาไม่หมด กรดยูริกจะตกผลึกเป็นนิ่วได้ นิ่วกรดยูริกมักมีสีส้มเหลืองหรือน้ำตาลและมีพื้นผิวแข็งและหยาบ
นิ่วกรดยูริกคิดเป็นประมาณ 10-20% ของเคสนิ่วในไตทั้งหมด ผู้ชายมีแนวโน้มที่จะเป็นนิ่วกรดยูริกมากกว่าผู้หญิง
สาเหตุของนิ่วกรดยูริก:
- ระดับกรดยูริกในเลือดสูง (hyperuricemia) เนื่องจากรับประทานอาหารที่มีพิวรีนสูง โรคอ้วน ดื่มน้ำน้อย หรือเป็นโรคต่างๆ เช่น โรคเกาต์ โรคไต…
- ภาวะขาดน้ำ: เมื่อร่างกายขาดน้ำ ปัสสาวะจะมีความเข้มข้น ทำให้เกิดภาวะกรดยูริกตกผลึกและก่อตัวเป็นนิ่ว
- นิสัยการทานอาหาร: อาหารที่มีพิวรีน ฟรุกโตส โปรตีนจากสัตว์สูง และมีเส้นใยต่ำ อาจเพิ่มความเสี่ยงต่อนิ่วกรดยูริกได้
- ปัจจัยทางพันธุกรรม: บางคนอาจมีความผิดปกติทางพันธุกรรมในการเกิดนิ่วกรดยูริก
2.4. นิ่วซีสทีน
นิ่วในไตประเภทนี้พบได้น้อยที่สุด เกิดขึ้นเมื่อโครงสร้างของไตถูกทำลาย ส่งผลให้ดูดซับซีสตีนกลับได้ยาก ซีสตีนเป็นกรดอะมิโนที่ร่างกายผลิตขึ้น ก่อตัวเป็นโปรตีนในเซลล์ เมื่อมีซีสตีนในปัสสาวะมากเกินไป อาจทำให้เกิดนิ่วในไตได้
Link: https://www.kidney.org/atoz/content/kidneystones_prevent
3. วิธีป้องกันนิ่วในไต
นิ่วในไตเป็นโรคที่พบบ่อยและอาจทำให้เกิดโรคแทรกซ้อนที่เป็นอันตรายได้มากมายหากไม่ได้รับการรักษาทันที ดังนั้นการป้องกันนิ่วในไตจึงมีความสำคัญอย่างยิ่ง
3.1. ดื่มน้ำให้มากขึ้น
นี่เป็นมาตรการง่ายๆ แต่มีประสิทธิภาพมากในการป้องกันนิ่วในไต น้ำช่วยให้ร่างกายบริสุทธิ์ ขจัดสารพิษ และลดความเสี่ยงในการเกิดนิ่ว ผู้ใหญ่ควรดื่มน้ำอย่างน้อย 2 ลิตรต่อวัน
3.2. ทานอาหารที่มีแคลเซียมสูง
แคลเซียมเป็นแร่ธาตุที่จำเป็นต่อร่างกาย แต่การเสริมแคลเซียมมากเกินไปอาจเพิ่มความเสี่ยงต่อนิ่วในไต แคลเซียมในอาหารจับกับออกซาเลตในลำไส้ ส่งผลให้ปริมาณออกซาเลตที่ดูดซึมเข้าสู่กระแสเลือดลดลง และถูกขับออกทางไตในเวลาต่อมา ซึ่งจะช่วยลดความเข้มข้นของออกซาเลตในปัสสาวะ ลดความสามารถของสารในการจับกับแคลเซียมในปัสสาวะ ซึ่งจะช่วยลดความเสี่ยงของนิ่วในไต อย่างไรก็ตาม คุณควรรักษาปริมาณแคลเซียมให้อยู่ในระดับปานกลางเท่านั้น (ประมาณ 800 ถึง 1,000 มก./วัน) ดังนั้นควรเสริมแคลเซียมตามคำแนะนำของแพทย์หรือนักโภชนาการ
3.3. จำกัดอาหารที่อุดมด้วยออกซาเลต
ออกซาเลตเป็นสารประกอบที่สามารถรวมกับแคลเซียมทำให้เป็นนิ่วในไต ดังนั้นหากคุณต้องการรับประทานอาหารที่มีออกซาเลตหรือแคลเซียมควรรับประทานในเวลาต่างกัน อาหารบางชนิดที่อุดมไปด้วยออกซาเลต ได้แก่ ปวยเล้ง ผักกาดหัว ถั่ว ช็อกโกแลต ฯลฯ
3.4. ลดปริมาณโซเดียม (เกลือ) ในอาหารประจำวัน
ตามคำแนะนำของผู้เชี่ยวชาญด้านโภชนาการ ผู้ที่มีความเสี่ยงสูงต่อนิ่วในไตควรบริโภคเกลือสูงสุดเพียง 1,500 – 2,000 มก. ต่อวันเท่านั้น เกลือจำนวนนี้รวมทั้งเกลือที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติในอาหารและเกลือที่เติมระหว่างการแปรรูป เกลือส่วนเกินอาจเพิ่มความเสี่ยงต่อนิ่วในไต ควรจำกัดปริมาณเกลือให้น้อยกว่า 2,300 มก. ต่อวัน
Link: https://www.healthline.com/health/kidney-health/how-to-prevent-kidney-stones
3.5. จำกัดการบริโภคเนื้อสัตว์
การบริโภคโปรตีนจากสัตว์มากเกินไป รวมถึงเนื้อแดง สัตว์ปีก ไข่ และอาหารทะเล อาจนำไปสู่ความเสี่ยงที่อาจเกิดขึ้น 2 ประการที่เกี่ยวข้องกับนิ่วในไต:
- ระดับกรดยูริกเพิ่มขึ้น: โปรตีนจากสัตว์จะได้เปลี่ยนเป็นกรดยูริกในร่างกาย เมื่อปริมาณโปรตีนสูงเกินไป ร่างกายอาจไม่สามารถประมวลผลกรดยูริกส่วนเกินได้ ส่งผลให้ระดับกรดยูริกในเลือดเพิ่มขึ้น กรดยูริกส่วนเกินสามารถตกผลึกเป็นนิ่วในกรดยูริกในทางเดินปัสสาวะทำให้เกิดนิ่วในไต
- ลดระดับซิเตรตในปัสสาวะ: ซิเตรตเป็นสารเคมีในปัสสาวะที่ช่วยป้องกันการก่อตัวของนิ่วแคลเซียม ซึ่งเป็นนิ่วในไตชนิดที่พบบ่อยที่สุด
อาหารที่มีโปรตีนจากสัตว์สูงสามารถลดระดับซิเตรตในปัสสาวะได้ จึงเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดนิ่วแคลเซียม
3.6. ทานผักและผลไม้มากมาย
ผักและผลไม้มีบทบาทสำคัญในการป้องกันนิ่วในไตเนื่องจากมีสารอาหารที่จำเป็นจากผักและผลไม้ โพแทสเซียมในผลไม้ช่วยปรับปริมาณโซเดียมในร่างกายให้สมดุล โดยจำกัดการดูดซึมแคลเซียมกลับเข้าสู่กระแสเลือด จึงช่วยลดความเสี่ยงของนิ่วแคลเซียม แมกนีเซียมช่วยจับออกซาเลตในลำไส้ ป้องกันการเกิดนิ่วออกซาเลต นอกจากนี้ซิเตรตยังช่วยจับกับแคลเซียมในปัสสาวะ ทำให้เกิดสารเชิงซ้อนที่ละลายน้ำได้ ป้องกันการตกผลึกและการก่อตัวของนิ่วแคลเซียม
3.7. หลีกเลี่ยงการเสริมวิตามินซี
- แม้ว่าวิตามินซี (กรดแอสคอร์บิก) เป็นสารอาหารที่จำเป็นต่อร่างกาย แต่เสริมวิตามินซีมากเกินไปก็อาจเสี่ยงต่อการเกิดนิ่วในไตได้ โดยเฉพาะในผู้ชาย เหตุผลอยู่ในสองปัจจัยหลักต่อไปนี้:
ออกซาเลตในปัสสาวะเพิ่มขึ้น: วิตามินซีส่วนเกินสามารถเปลี่ยนเป็นออกซาเลต ซึ่งเป็นสารประกอบที่สามารถรวมกับแคลเซียมในปัสสาวะทำให้เกิดนิ่วในไต - ทำให้เกิดความผิดปกติของการดูดซึมแคลเซียม: การได้รับวิตามินซีในปริมาณสูงอาจส่งผลต่อการดูดซึมแคลเซียมในลำไส้ ทำให้มีการขับแคลเซียมออกทางปัสสาวะเพิ่มขึ้น แคลเซียมส่วนเกินในปัสสาวะรวมกับออกซาเลตสามารถทำให้เกิดนิ่วแคลเซียมได้ง่าย
